Đẻ mắc vai (TA – Shoulder dystocia) là một cấp cứu sản khoa, là nguyên nhân số 1 của mổ lấy thai lần đầu (tất nhiên là ở các nước phát triển). Mắc vai xảy ra ở khoảng 1% bệnh nhân. Mắc vai trước thường gặp hơn mắc vai sau.
Nguy cơ: Mẹ tiểu đường, thai to, tuổi thai >42 tuần, tiền sử đẻ mắc vai và đẻ can thiệp (Forceps, giác hút). Nhưng khoảng 50% là không có yếu tố nguy cơ báo trước.
Chẩn đoán: Sổ đầu nhưng không sổ được vai. Dấu hiệu rùa (ko biết tiếng Việt thế nào – Turtle sign): khi đầu em bé đã sổ nhưng vai không sổ được, cơn co tử cung vẫn cố đẩy xuống khiến cho đầu em bé bị đẩy ra đẩy vào tại âm hộ giống con rùa rụt cổ ra vào trong mai. Ngoài ra, vì bị ứ máu nên mặt em bé sẽ đỏ và phính ra.
Xem Turtle sign tại Video 1
Mục tiêu: Lấy em bé ra trước khi ngạt do chèn ép dây rốn và tránh gây tổn thương cho mẹ và thai
Xử trí: A L A R M E R
A: Ask for help!
L: Leg hyperflexed (Thủ thuật McRobert) đẩy 2 chân lên phía bụng sản phụ nhằm làm rộng hơn ống đẻ. Thủ thuật này có thể giải quyết được khoảng 42-90% các trường hợp mắc vai
A: Apply suprapubic pressure & anterior disimpaction (Ấn vai trước):
- Người phụ đứng lên 1 cái ghế, dùng tay ấn vào trên xương mu nhằm xoay vai trước em bé 1 chút, trong khi người đỡ lựa để đỡ vai trước ra
- Nếu tác động bên ngoài không đủ thì làm thủ thuật Rubin 1: Người đỡ đưa tay vào âm đạo vị trí vai trước và ấn nhằm làm vai trước thu lại 1 chút để lựa sổ ra
- Nếu Rubin 1 thất bại thì chuyển sang Rubin 2: tay ở Robin 1 giữ nguyên, cho tay thứ 2 vào âm đạo vị trí vai sau và ấn nhằm xoay thai 1 chút để lựa sổ được vai trước ra.
(Xem Video 2 để biết Rubin 1,2 và các bước đỡ mắc vai)
R: Release posterior shoulder (Hạ vai sau – Thủ thuật Jaquemier): người đỡ quỳ, đưa tay vào âm đạo tìm đến tay sau của thai, hạ tay sau ra ngoài trước khi đỡ vai trước.
M: Maneuver of Woods – Thủ thuật Woods: Giống Rubin 2 nhưng xoay em bé để vai sau thành vai trước
E: Episiotomy: Cắt tầng sinh môn: Cái này thì sản phụ nào mình cũng làm rồi
R: Roll on to all-fours: Chuyển sản phụ sang tư thế chống 2 tay 2 chân, biến vai sau thành vai trước.
Nếu tất cả đều thất bại thì sẽ phải dùng đến các phương pháp xâm lấn nặng hơn (Last resort options): bẻ gãy xương đòn của thai, đẩy đầu để mổ lấy thai (thủ thuật Zavenelli) hoặc cắt xương mu.
Như vậy có 5 thủ thuật cần nhớ khi đỡ đẻ mắc vai: McRobert, Rubin, Jacquemier, Woods và Zavenelli
Vì là cấp cứu sản khoa nên mỗi bước trên không được kéo dài quá 30s.
Nguồn:
Video 1: Turtle sign: https://www.youtube.com/watch?v=XA0Vn8zGbt0
Video 2: Maneuvers in shoulder dystocia https://www.youtube.com/watch?v=NuaDCmLNIi0
Bài dịch của BS Nguyễn Khắc Toàn - Khoa E5